Alevi Bektaşi kültüründe inancın temel taşını oluşturan dört kapı kırk makam asırlarca süregelen gelenektir. Ne varki, bunca yıl
sünnü kalem ustaları bunu iman, namaz ve niyazla karıştırmışlar, Dedelik kurumunu bir çıkar olarak gören, bunu bir düşünce sümürüsü yapan dedeler de sünnü yazarlara malzeme vermiştir. İşte bizce atamızdan yadigar kalan sözler....
Şeriat - Ateş, |
Bir başka söyleyişle: |
Yine bir başka deyimle, dualarımızda bile bizim yolumuz altıgendir diye geçer.
Bu söyleve de biz şu gözle bakarız.
Şeriat - Ateş,
Tarikat - Su,
Marifet - Gök,
Hakikat - Yer. (Topraktır)
Hak için
Hakı aramak - Akıl
Hakkla
Bütünleşmek - İlimdir
Görülüyorki, Alevi Bektaşi düşüncesi doğayla bütünleşmiş hakkı akılla aramış, ilim ışığıyla da düşüncesini hep yenilemiştir. Bu bağlamda biz dört kapıyı bir akedemik eğitim, kemale ulaşmak için bir sınav olarak görmekteyiz. O nedenlede, dört kapıya şu pencereden de bakarız:
Şeriat - Bir ilkokul,
Tarikat - Ortaokul,
Marifet - Lise,
Hakikat ise - Üniversite
Hakı aramak - Lisans ve Üstlisans Yapmak
Hakkla
Bütünleşmek - Doktora yapıp – Öğrenmenin sonu olmadığına inanmak.....
Doğrusu ilimin sonunun olmadığı ‘’Ebedin sonu, Ezelin de başlangıcıdır’’ bizim yolumuz. Konu ile ilgili Ejdadımızdan kalan elimizdeki yazgılar Dört Kapı Kırk Makamla ilgili bilgiyi aşağıya alıyoruz:
Dört kapı kırk makamdan sorarsan eri gel bu dersten sabah ala gör Eğer bu esrarın aslını ararsan Aç can gözün kalp aynasın sile gör |
Şeriatta evvel makam ya Allah Birinci inanmak; Bismi Şah İkinci İlimdir, hem Kelamullah Okuduğun ilme amel kıla gör |
Üçüncü makam-ı savm ile salat Kelime-i Şahı şahadet, hem haccı, zekat Haramdan, riyadan sakın be gayet İhlas-ı pak ile makbul ola gör |
Dördüncü makamı, hem helal yemek Beşincisi akt-i nikah eylemek Altıncısı şirki, şirk bilmek Yedinci farz ile sünneti boşa gör |
Sekizinci makamı, aşk ile şevkat Dokuzuncusu müekkilane itaat Onuncu Seyyiddir tatir-i sünnet Emr-i maruf, nehy-i münker kıla gör |
Tarikat’ın evvel makamı ey can Birinci El tutup mürşidden tövbe etmek hemen İkinci mürid ol mutlaktır ayan Micaz-ı mürşid’den hazer kıla gör Üçüncü kanaat ehli alasın aşık Erenler rahine olmak muvafık |
Dördüncüsü cihaddır emaneti Haluk Kalp evini nefs elinden ala gör Beşincisi hizmettir bir gerçek ere Altıncı Hak yedinci özüne göre |
Yedinci farz ile sünneti boşa gör Sekizinci hırka, taç ura Secde-i fahri uzlet kıla gör Dokuzuncu ola, ehl-i nasihat Hall-i müşkül için, ede muhabbet Onuncu makam-ı aşk ile sohbet Nefis olup, aşk bahrine dala gör |
Marifet’in on makamın fark eyle Birinci makamda kalbini pak eyle İkinci korkudur, özün berk eyle Üçüncü makamdan perhiz ola gör |
Dördüncü sabırdır beşinci edep Altıncı comartlık buyurdu Cenap Yedinci ilimdir bilene hep Sekizinci fahir gani ola gör Dokuzuncu olmak ehl-i marifet Onuncusu farkı Farkullahtır elbet |
Dahi on makamdır sırr-ı hakikat Evvel makamında turap ola gör İkinci hoş görmek cümle milleti Budur erenlerin hem nasihatı Neylersin münkiri etme sohbeti Mümin isen var mümini bula gör |
Üçüncü makamı tefekkür eyle Dördüncü sözünü halliyle söyle Arif ol muhabbet deryasın boyla Beşinci dergahta makbul ola gör Altıncı makamı sohbettir gari Nadan ehline söyleme bu esrarı Yedinci sabırdır Tanrı seddarı Bekle sabır tekkesinde kala gör |
Sekizinci gördüğünü sidretmek Dokuzuncu neccat Hakk’a şükretmek Hem dünyayı ahireti fikretmek Fikir kıl her eşyadan ibret ala gör |
Müşahade oldu onuncu makam İşte burda tam oldu kırk makam Huzur-u kalp ile kıl Hakk’a kıyam Cahdeyle de bu manayı ire gör |
Nadan olan bu esrarı bilemez Bu sırra ermeyen mümin olamaz Ben mürşidim dese dahi yaramaz Gafil gezme maksudunu bula gör |
Haydar’ım erendir ejdadı Yesevi Elesti bezminde demişiz belli Nesl-i on iki imam Bektaş-i Veli Eriş Hakikata biad kıla gör. |
Görülen o ki, bizim yolumuzu asırlarca önce akıl, ilim ve bilime bağlamışlar. Bizde kendimizi bu yola verdik. Gönlümüzce deryada gezen dervişhanlarız biz.....
Veyis Haydardedeoğlu